Νύχτα της 25ης προς την 26η Σεπτεμβρίου 1941. Σχεδόν 4 μήνες από το τέλος της Μάχης της Κρήτης και της πτώσης του νησιού στη ναζιστική κατοχή. Εκείνη τη νύχτα σημειώνεται ένα από τα πρώτα ισχυρά χτυπήματα κατά του κατακτητή. Από το στρατόπεδο συγκέντρωσης που υπάρχει στην πόλη του Ηρακλείου, στο χώρο που βρίσκεται το Καπετανάκειο (τότε ακόμα χρησιμοποιείτο για στρατιωτικούς σκοπούς, με το τέλος της ανέγερσής του, το 1938), καταφέρνουν να αποδράσουν 71 αιχμάλωτοι πολέμου, από τους σχεδόν 500 που ήταν κλεισμένοι στο στρατόπεδο. Άλλοι ήταν εκεί από τις ημέρες της Μάχης της Κρήτης κι άλλοι είχαν οδηγηθεί μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Γερμανούς. Οι αιχμάλωτοι ήταν υποχρεωμένοι να συμμετέχουν σε καταναγκαστικές εργασίες στην περιοχή.
Η απόδραση αιφνιδιάζει αλλά και εξοργίζει τους Γερμανούς, που απειλούν με αντίποινα. Λίγο αργότερα, κάποιοι θα συλληφθούν ή θα παραδοθούν, μετά από υποσχέσεις ότι μετά από λίγο οι αιχμάλωτοι θα απολύονταν. Για όλους όμως ακολουθούν φρικτά βασανιστήρια. Ουδείς απολύθηκε…
Στον φιλογερμανικό “Κρητικό Κήρυκα”, που εξέδιδαν στο Ηράκλειο ο Πέτρος Βαρβόγλης, τον οποίο στη συνέχεια εκτέλεσαν αντιστασιακές ομάδες, στη διάρκεια της κατοχής, και ο Μιχάλης Μαρνελάκης, υπάρχει το ντοκουμέντο της διαταγής που εξέδωσε λίγες ημέρες αργότερα, στις 8 Οκτωβρίου 1941, ο τότε “νομάρχης Ηρακλείου” και στη συνέχεια “υπουργός – γενικός διοικητής Κρήτης” Ιωάννης Πασσαδάκης. Πέρα από το γεγονός ότι ζητά, μέσω των “προέδρων των κοινοτήτων”, τη συνεργασία των κατοίκων του νομού για τον εντοπισμό εκείνων που απέδρασαν, στη διαταγή υπάρχει και ο κατάλογος των 71 που διέφυγαν από το στρατόπεδο. Ο Πασσαδάκης έδινε και περιγραφή του καθενός από τους αιχμαλώτους. Αν ήταν ψηλός ή κοντός, ξανθός ή μελαχροινός, ακόμα και το χρώμα των ματιών του, ώστε να τους εντοπίζουν οι κάτοικοι των χωριών, στα οποία προφανώς θα διέφευγαν πολλοί από αυτούς.
Ανάμεσα στους 71, ήταν 4 Κρήτες αξιωματικοί, 19 Παλαιοελλαδίτες, όπως τους αναφέρει, και οι υπόλοιποι από διάφορα χωριά του Ηρακλείου.
Δημοσιεύουμε ολόκληρη τη “διαταγή Πασσαδάκη” (“έκκλησις” ονομαζόταν επισήμως) μαζί με τον κατάλογο των αιχμαλώτων που είχαν αποδράσει, αλλά και το πρωτοσέλιδο του φιλοκατοχικού “Κρητικού Κήρυκα” της 10ης Οκτωβρίου 1941, στον οποίο δημοσιεύτηκε το ντοκουμέντο (η εφημερίδα υπάρχει στις συλλογές της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου).
ΕΚΚΛΗΣΙΣ ΤΟΥ κ. ΝΟΜΑΡΧΟΥ
ΔΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΠΟΔΡΑΣΑΝΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ
ΠΡΟΣ
Άπαντας τους Προέδρους των Κοινοτήτων και τους κατοίκους του Νομού Ηρακλείου
Την νύκτα της 25ης προς 26ην π. μηνός Σεπτεμβρίου απέδρασαν ομαδικώς εκ του ενταύθα Στρατοπέδου αιχμαλώτων πολέμου 71 κρατούμενοι εξ ων 4 αξιωματικοί, 19 εκ παλαιάς Ελλάδος και οι υπόλοιποι εκ διαφόρων χωρίων του Νομού.
Κατακρίνω και χαρακτηρίζω ως εντελώς επιπολαίαν και αδικαιολόγητον την απόφασιν της αποδράσεως και δη της ομαδικής των άνω κρατουμένων.
Ίσως η ζωή των αποδρασάντων εις το στρατόπεδον τούτο είχε ποιας τινάς στερήσεις, αλλά δεν έπρεπε να λησμονήσουν οι αποδράσαντες ότι ήσαν αιχμάλωτοι πολέμου και έπρεπε να έχουν υπομονήν διότι δεν εισήλθομεν ακόμην εις την περίοδον της ειρήνης αλλά ευρισκόμεθα εις την ακμήν του παγκοσμίου πολέμου και ότι οι κανονισμοί όλων των στρατών του κόσμου τιμωρούν άνευ οίκτου και πολλών διατυπώσεων την πράξιν της αποδράσεως.
Ως Νομάρχης Ηρακλείου είμαι βαθύτατα περίλυπος και ανήσυχος δια το άνω ζήτημα, διότι εάν δεν διευθετηθεί είναι ενδεχόμενον τούτο να γίνει αφορμή να λάβουν χώραν σοβαρά γεγονότα και εδώ τώρα εις τον Νομόν μας όστις τόσον αρμονικώς και φιλησύχως διήγε με τα στρατεύματα κατοχής.
Λυπούμαι μάλιστα ιδιαιτέρως, διότι η απόδρασις αύτη είναι ενδεχόμενον να επιδράσει και επί της τύχης των άλλων κρατουμένων αιχμαλώτων μας οίτινες πειθαρχούντες έμειναν εις τας θέσεις των και να γίνει αφορμή να ναυαγήσει η καταβαλλομένη προσπάθεια δια την απόλυσίν των ως επίσης να αποτύχει το έργον της Επιτροπής, την οποίαν τη εγκρίσει του ευγενεστάτου Φρουράρχου μας κ. Litzenberger συνέστησα εσχάτως υπό την προεδρείαν του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κρήτης και εξ εκλεκτών μελών της κοινωνίας μας και ήτις επιτροπή ανέλαβε να προμηθεύσει δι εράνων εις τους αιχμαλώτους παν ότι χρειάζεται προς βελτίωσιν της ζωής των, εσώρουχα, σκεύη, καθίσματα, σκεπάσματα, βιβλία, σιγάρα και ραδιόφωνον ακόμη.
Δεν έπρεπε λοιπόν να αποδράσουν.
Ο Γερμανικός στρατός της Κατοχής, παρ’ότι ημείς παρασυρθέντες από μίαν κακήν πολιτικήν, τον επολεμήσαμεν και αυτός μας κατέκτησε δια των όπλων, δεν έκαμε κατάχρησιν της δυνάμεώς του, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι κατακτηταί έπραξαν εις βάρος των προγόνων μας.
Ο στρατός της κατοχής ήτο υποχρεωμένος βεβαίως να λάβει και έλαβε μέτρα αμύνης, εναντίον εκείνων οίτινες εξηκολούθησαν τας εχθροπραξίας εις άλλους Νομούς. Ήτο επίσης υποχρεωμένος να λάβει μερικά έπιπλα και άλλα αντικείμενα ιδιωτών, απαραίτητα δια την εγκατάστασίν του, και τα οποία θα πληρωθούν μετ’ολίγον, ως άρχισε τούτο να γίνεται στα Χανιά.
Πέραν όμως τούτου τα γερμανικά στρατεύματα διευθυνόμενα υπό γενναίων ανδρών με ευγενή και ανθρωπιστικά αισθήματα ούτε τα σιτηρά μας έθιξαν καίτοι είχον ανάγκη αυτών και επιπλέον έδειξαν μίαν εξαιρετικήν επιείκιαν και μίαν υπέροχον και άψογον διαγωγήν έναντι του λαού μας διότι εσεβάσθησαν τας γυναίκας μας και την οικογενειακήν μας τιμήν και ουδένα πολίτην κατεδίωξαν δια πολιτικούς λόγους και προπαγάνδαν υπέρ της Αγγλίας την οποίαν τόσον αναιδώς πολλοί εξακολουθούν ακόμη.
Ήδη ο αρμόδιος Αξιωματικός ο διευθύνων υπευθύνως το στρατόπεδον αιχμαλώτων ταγματάρχης κ. Treeke συνεχίζων την προς ημάς φιλικήν και ευμενή ταύτην γραμμήν των στρατευμάτων κατοχής μου έδωκεν την υπόσχεσιν του έγγραφον και ρητήν ότι εάν οι αποδράσαντες επανέλθουν μόνοι τους εις τας θέσεις των μέχρι της 25ης τρέχοντος μηνός θα μείνουν εντελώς ατιμώρητοι, ως ορίζει και το διεθνές δίκαιον δια τους αιχμαλώτους τους αποδράσαντες και επιστρέφοντας εις την θέσιν των εξ ιδίας των θελήσεως.
Κατόπιν της ανωτέρω ρητής ευμενούς υποσχέσεως, δι ην εκφράζω δημοσία την υψίστην μου ευγνωμοσύνην προς τον γενναιόψυχον Γερμανόν τούτον Αξιωματικόν
ΚΑΛΩ
Τους αποδράσαντας να σπεύσουν να επανορθώσουν την αρνησίαν ην διέπραξαν και να επανέλθουν εις τας θέσεις των εντός της άνω προθεσμίας, διότι εάν δεν το πράξουν θα υποστούν τας βαρείας συνεπείας της πράξεώς των.
ΚΑΛΩ
Επίσης όλους τους Προέδρους των Κοινοτήτων, τας εδώ οικογενείας των αποδρασάντων και τους λοιπούς κατοίκους του Νομού να βοηθήσουν εις το ζήτημα της επανόδου των αποδρασάντων εις το στρατόπεδον, να μη δεχθούν να περιθάλψουν επ’ουδενί λόγω τούτους, αλλά να τους συμβουλεύσουν να επανέλθουν εις την θέσιν των, και εάν ούτοι αρνηθούν να τους συλλάβουν και να τους παραδώσουν εις τας αρχάς ως εχθρούς της ησυχίας του νομού, όστις ένεκα της αποδράσεως ταύτης πρόκειται να δοκιμάσει ασφαλώς πολλάς πικρίας.
Μετά την εκπνοήν της άνω προθεσμίας ήτις επαναλαμβάνω εκ λόγων μεγάλης επιεικίας μας εδόθη από τας Γερμανικάς αρχάς, θα επακολουθήσει η καταδίωξις των φυγάδων τούτων και αι Κοινότητες, τα άτομα και αι οικογένειαι αίτινες θα αποδειχθούν ότι παρέσχον άσυλον και περιθάλπουν τους άνω φυγάδας θα υποστούν βαρυτάτας συνεπείας και ας το έχουν υπ’όψει των.
Ελπίζω ότι η άνω έκκλησίς μου δεν θα μείνει άνευ αποτελέσματος και ότι η λογική θα επικρατήσει εις το ζήτημα τούτο δια να διαφυλαχθεί η ησυχία και τάξις των εν τω Νομώ χάριν του συμφέροντος του λαού μας.
Ηράκλειον τη 8 Οκτωβρίου 1941
Ο Νομάρχης Ηρακλείου
Ι. ΠΑΣΣΑΔΑΚΗΣ
Κατάστασις των κατά την νύκτα της 25 έως 26/9/41 εκ του Στρατοπέδου αιχμαλώτων διαφυγόντων αιχμαλώτων
Α΄. Κρήτες αξιωματικοί
1. Τσικινάκης Γεώργιος από Επάνω Μούλλια, 35 χιλιόμετρα Νοτίως Ηρακλείου, 48 ετών, παχύς, με μύστακα, μεσαίου μεγέθους, με λευκά μαλλιά.
2. Κυλιαράκης Ιωάννης, εξ Ηρακλείου ή Μοίρες, Υπολοχαγός, 48 ετών, υψηλός ξανθά μαλλιά, ανύπανδρος, έμπορος, μπλε οφθαλμοί.
3. Μανδαράκης Ιωάννης, Ανθυπολοχαγός εκ Τεφελίου 35-40 χιλιόμετρα εξ Ηρακλείου 29 ετών, μικρόσωμος, ξανθός οφθαλμοί μπλε, ανύπανδρος.
4. Δερφάκης Γεώργιος, ανθυπολοχαγός εκ Πατέλες, 25 ετών, μικρόσωμος, αδύνατος ξανθός, οφθαλμοί μπλε, έγγαμος.
Β΄. Παλαιολαδίτες
(σημείωση Candiadoc: Ενώ στη διαταγή του Πασσαδάκη αναφέρεται ότι οι Παλαιολαδίτες που απέδρασαν ήταν 19, αναφέρονται 18 ονόματα, ενώ υπάρχουν και λάθη στην αρίθμηση. Διατηρούμε στη μεταγραφή του καταλόγου τις ακριβείς αναφορές)
1. Φίλιππος Μπαρμπαντωνάκης, γεννηθείς 25/2/19 εις Άσσες, κάτοικος Άσσες
2. Ιωάννης Ξυδόπουλος γεννηθείς εις το Μαρκόπουλον Αττικής το 1919 κάτοικος Μαρκοπούλου Αττικής.
3. Αναστάσιος Προκοπίου γεννηθείς 1919 εις Μαρκόπουλον κάτ. Μαρκοπούλου Αττικής.
4. Γεώργ. Στάμου γενν. 1919 εις Σπάρτην κάτοικος Σπάρτης
5. Στέφανος Γρηγοριάδης, γενν. 1920 εις Ιάνα κάτοικος Εύρου (Έβρου)
6. Γεώργ. Νικολαϊδης γεν. 1920, Πατάρα κάτ. Εύρου (Έβρου)
7. Κωνστ. Σαρακηνός γεν. 1920 εις Σώχων κάτ. Θεσ/νίκης
8. Παναγιώτης Φιλέσσης γεν. 1919 εις Κυπαρισίαν κάτ. Μεσσηνίας
9. Στέφανος Αναστασιάδης γεν. 1920 εις Λαγκαδά κάτ. Εύρου
10. Κωνστ. Πολιζουίσης γεν. 1920 εις Δοξάτον κάτοικος Δράμας.
12. Αδάμ Τσουμπάζης γεν. 1920 εις Δοξάτον κάτ. Δράμας
13. Πέτρος Καραδαγλής γεν. 1919 εις Δοξάτον κάτ. Δράμας
Πιόζος Πάμπολος γεν. 1920 εις Παλαιοχώριον κάτ. Δράμας
15. Μάξιμος Σιβετίδης γεν. 1920 εις Θεσσαλονίκην κάτοικος Θεσσαλονίκης
16. Χαρ. Καρόπουλος άλλα στοιχεία ελλείπουν
Στέφανος Παπαδόπουλος γεν. 1920 εις Καδενίτσα κάτ. Λακωνίας
Χαρ. Ωραιόπουλος γεν. 1920 εις Καδενίτσα κάτ. Δράμας
19. Παναγ. Δρίβας γεννηθείς 1920 εις Ρίχεν κάτ. Λακωνίας
Γ΄. ΚΡΗΤΕΣ
1. Γεώργιος Πολεμαρχάκης γεν. 1917 εις Καστέλλι κατοικ. Καστελλίου
2. Εμμανουήλ Κριτσωτάκης γεν. 1915 εις Αμαριανώ κατοικ. Αμαριανού
3. Ελευθέριος Μακράκης γεν. 1918 εις Μουκτάρω κατοικ. Μουκτάρω
4. Κωνσταντίνος Δοξαστάκης γεν. 1915 εις Θραψανώ κατοικ. Θραψανού
5. Ανδ. Αποστολάκης γεν. 1914 εις Θραψανώ κατοικ. Θραψανού
6. Στυλιανός Φιλιππάκης γεν. 1911 εις Χερσόνησον κατοικ. Χερσονήσου
7. Γεώργιος Κουντράκης γεν. 1920 εις Χερσόνησον κατοικ. Χερσονήσου
8. Εμμ. Καλικάκης γεν. 1919 εις Σμάρι κατοικ. Σμαρίου
9. Κων. Χαλκιαδάκης γεν. 1915 εις Ξυδά κατοικ. Ξυδά
10.Μιχ.Τιπαρίκης γεν. 1919 εις Καστελλιανά κατοικ. Δεμάτι
11. Γεώργ. Μανιδάκος (σημ. πιθανώς Μανιδάκης) γεν. 1919 εις Θραψανώ κατοικ. Θραψανού
12. Ιωάν. Λουλαδάκης γεν. 1914 εις Σκαλάνι κατοικ. Σκαλανίου
13. Γ. Μπελιμπασάκης γεν. 1911 εις Γεράκι κατοικ. Γερακίου
14. Μ. Μπορμπουδάκης γεν. 1912 εις Βόνη κατοικ. Βόνης
15. Μιχ. Μανολαράς γεν.1905 εις Γεράκι κατοικ. Γερακίου
16. Νικ. Βελεγράκης γεν. 1918 εις Ετιά κατοικ. Ετιάς
17. Αντ. Φραγκάκης γεν. 1914 εις Νιπιδιτόν κατοικ. Νιπιδιτού
18. Ιω. Πετρουγάκης γεν. 1916 εις Μαθιά κατοικ. Μαθιάς
19. Μιχ. Χατζηδάκης γεν. 1917 εις Νιπιδιτόν κατοικ. Νιπιδιτού
20. Τρίφ. Τρεβλάκης γεν. 1918 εις Μαθιά κατοικ. Μαθιάς
21. Κ. Αγκροκιανάκης γεν. 1916 εις Νιπιδιτόν κατοικ. Νιπιδιτού
22. Ε. Παπαδημητράκης γεν. 1920 εις Παναγιά κατοικ. Παναγιάς
23. Κ. Μπουλουκάκης γεν. 1918 εις Μπιτζαριανόν κατοικ. Μπιτζαριανού
24. Εμ. Πιταροκοίλης γεν. 1918 εις Μπιτζαριανόν κατοικ. Κασάνου
25. Αντ. Κριτσωτάκης γεν. 1920 εις Κλάνι (;) κάτοικ. Πατσίδες
26. Ιω. Αμαριαννάκης γεν. 1920 εις Καστέλλι κάτοικ. Καστελλίου
27. Μιχ. Νιστικάκης γεν. 1916 εις Πολίτον (σημ. ίσως Πολυθέα) κατοικ. Καστελλίου
28. Γεώρ. Μακράκης γεν. 1918 εις Γεράκην (σημ: Γεράκι) κατοικ. Μουχτάροι
29. Εμμ. Σαϊτάκης γεν. 1917 εις Γεράκην (σημ. Γεράκι) κατοικ. Γερακίου
30. Ν. Παπουτσάκης γεν. 1917 εις Αρμάχα κατοικ. Αρμάχας
31. Αντ. Παπαδάκης γεν. 1917 εις Ρουσοχώρια κατοικ. Ρουσοχωρίου
32. Χρήστος Δαβάκης γεν. 1914 εις Σμάρι κατοικ. Σμαρίου
33. Χρήστος Παπαγιαννάκης γεν. 1918 εις Αποστόλους κατοικ. Αποστόλων
34. Μιχ. Ρατζομέσος γεν. 1916 εις Πατσίδες κατοικ. Πατσιδίων (σημ. Πατσίδων)
35. Ν. Ζωγραφιστός γεν. 1915 εις Πατσίδες κατοικ. Πατσίδων
36. Μιχ. Δαβάκης γεν. 1919 εις Σμάρι κατοικ. Σμάρι
37. Ν. Τραντωνάκης γεν. 1905 εις Σκαλάνι κατοικ. Σκαλανίου
38. Ε. Πεδιστικάκης γεν. 1918 εις Χουμέρι κατοικ. Χουμερίου
39. Αλ. Κριτσωτάκης γεν. 1914 εις Χουμέρι κατοικ. Χουμερίου
40. Μ. Καναράκης γεν. 1918 εις Σκασάνους (σημ. Κασάνους) κατοικ. Καστελλίου
41. Ε. Αθανασάκης γεν. 1918 εις Πάρτιρα κατοικ. Παρτίρων
42. Ν. Τσαμικόσογλου γεν. 1918 εις Κων/πολιν κατοικ. Δαμανίων
43. Ιω. Προτάκης γεν. 1915 εις Πάρτηρα κατοικ. Παρτήρων
44. Νικ. Πλατάκης γεν. 1914 εις Μοχόν κατοικ. Μιλιαρίσι
45. Μ. Κριθινάκης γεν. 1913 εις Παναγιά κατοικ. Παναγιάς
46. Χαρ. Βελεγράκης γεν.1913 εις Ετιά κατοικ. Ετιάς
47. Δ. Αλεξανδράκης γεν. 1920 εις Πατσίδερον κατοικ. Πατσιδέρου
48. Μ. Ταμιωλάκης γεν. 1906 εις Πατσίδερον κατοικ. Λασηθίου
